بازارساز خودکار (AMM) یعنی چه و چه کاربردی در صرافی های غیر متمرکز دارد؟

کاربران بازار رمز ارزها برای خرید و فروش در این حوزه باید با چگونگی کار کردن در پلتفرم صرافی های مربوطه آشنایی داشته باشند. نحوه معاملات در صرافی های متمرکز و غیر متمرکز متفاوت است. صرافی های غیرمتمرکز (DEX) برای انجام معاملات در پلتفرم خود از سیستمی بنام بازارساز خودکار (Automated Market Makers) بهره می برند. اولین صرافی DEX که از این فناوری استفاده کرد، یونی‌سواپ و در سال 2018 بود. AMMها  سازوکارهای معاملاتی هستند که نیاز به صرافی های متمرکز و روش های بازارسازی آنها را کنار می زنند. در ادامه با ما همراه باشید تا با این ویژگی دی اکس ها در بازار معملات ارزهای دیجیتال بیشتر آشنا شوید.

بازارساز خودکار چیست؟

بازار ساز خودکار (AMM) نوعی پروتکل صرافی غیر متمرکز (DEX) است و برای قیمت‌گذاری روی دارایی‌ها از فرمول های ریاضیات استفاده می کند. در این روش برعکس استفاده از دفتر سفارش که در صرافی‌های سنتی و متمرکز انجام می شود، رمز ارزها بر اساس الگوریتم های ریاضی قیمت‌گذاری می‌شوند.

در واقع یک بازارساز خودکار نوعی ربات است که قیمت بین دو دارایی را به شما اعلام کند. این ساز و کار در برخی صرافی ها مانند یونی‌سواپ فرمول‌ ساده تری دارد و در برخی دیگر نظیر کرو (Curve)، بالانسر (Balancer) و… از فرمول‌های پیچیده‌تری استفاده می کنند. امروزه بازارسازهای خودکار جایگاه خود را در فضای امور مالی غیرمتمرکز (Defi) پیدا کرده اند، همانطور که غیرمتمرکز سازی، اساس کار و هدف بازار کریپتوکارنسی است. در ادامه برای آشنایی بیشتر با این مقوله با ما همراه باشید.

اصولا بازار سازهای خودکار متفاوت، از فرمول های مختلفی نیز استفاده می کنند اما وجه تشابه همه آنها تعیین قیمت به صورت الگوریتمی است. بازار سازهای سنتی معمولا دارای استراتژی‌های پیچیده هستند. شما با کمک سازندگان بازار اقدام به ثبت سفارش در دفتر سفارشات صرافی مورد نظر می کنید و قیمت مناسب و قیمت پیشنهادات خرید و فروش را بدست می آورید. بازار ساز خودکار شما را از انجام این کارها بی نیاز می‌کند و هر فرد می‌تواند از طریق بلاک چین یک بازار (استخر نقدینگی) ایجاد کند.

در صرافی های DEX تمام واسطه های درگیر در مبادله رمزارزها حذف می شوند و معیار فعالیت مستقل و خودکار بودن است تا کاربران قادر باشند معاملات خود را از کیف پول های غیر رسمی شان که در آن کلید خصوصی تحت کنترل فرد است آغاز کنند.

صرافی های غیر متمرکز AMMها را به جای سیستم های انطباق سفارش و ثبت سفارش استفاده می کنند. این سازو کارها از قراردادهای هوشمند استفاده می کنند تا قیمت دارایی های دیجیتال را مشخص و نقدینگی استخر آنها را فراهم کنند. در آنها کاربران با یک طرف دیگر معامله نمی کنند بلکه با نقدینگی قفل شده در قراردادهای هوشمند معامله می کنند که به این قراردادهای هوشمند استخر نقدینگی می گویند.

در بازارهایی با ساز و کار سنتی فقط افراد یا شرکتهای با ارزش دارایی خالص بالا می توانند نقش تامین کننده ی نقدینگی را داشته باشند. اما در AMM‌ها هر کسی می تواند به عنوان تامین کننده‌ی نقدینگی باشد به شرط اینکه قادر به ارائه موارد مورد لزوم کدگذاری شده در قراردادهای هوشمند باشد. AMMهای معروف عبارتند از بلنسر، یونی سواپ و کرو. 

نحوه عملکرد بازارساز خودکار (AMM)

در بازارساز خودکار (Automated Market Maker) جفت ارزهای قابل مبادله نظیر جفت اتریوم/دای درست شبیه صرافی‌های مبتنی بر دفاتر ثبت سفارش هستند. با این تفاوت که در AMM ها دیگر نیازی به تریدر در سمت مقابل ندارید و بجای آن یک قرارداد هوشمند قرار گرفته که در اصطلاح برای شما بازارسازی می کند. 

در صرافی های غیر متمرکز، خرید و فروش ها مستقیما بین کیف پول‌ کاربران صورت می‌گیرد. مثلا در صرافی غیرمتمرکز بایننس برای فروش توکن‌های بایننس (BNB) خود در ازای دلار بایننس (BUSD)، فرد دیگری در سمت دیگر معامله توکن‌های BNB شما را با دلار بایننس خود می خرد. در نتیجه می توان گفت این تراکنش نوعی تراکنش همتا به همتا یا P2P است. همینطور می توان AMMها را به عنوان پروتکل های همتا به قرارداد (P2C) نیز در نظر گرفت.

در واقع در این ساز و کارها، به‌ طرف مقابل به معنی سنتی آن نیازی نیست و مبادله بین کاربر و قرارداد انجام می‌شود. اشاره کردیم که در این پروتکل ها دفتر ثبت سفارش وجود ندارد در نتیجه انواع سفارش نیز برای آنها معنی نخواهد داشت و قیمت مورد نظر شما برای خرید و فروش توسط فرمول های ریاضی تعیین می شود. انتظار می رود در آینده AMMها این محدودیت را برطرف کنند. 

برای مثال فرض کنید می خواهید مقداری از دارایی بیت کوین خود را داده و یک آلت کوین بخرید، اول باید بیت کوین را در استخر واریز کرده و به همان مقدار آلت کوین برداشت کنید. با انجام این کار، حجم بیت کوین‌ در استخر بالا رفته و حجم آلت‌ کوین‌ پایین می آید و برای مدت کوتاهی قیمت بیت کوین کاهش و قیمت آلت کوین بالا می رود. این تغییرات کوتاه مدت خواهند بود زیرا اصولا کاهش قیمت یک رمزارز منجر به  افزایش تقاضا برای خرید آن می‌شود.

استخر نقدینگی در AMM 

استخر نقدینگی در بازار ساز خودکار شامل مقادیر زیادی از ارزهای رمزپایه است که به کمک آن تریدرها می توانند در معاملات شرکت کنند. وجود این استخرها انعقاد معامله را بدون نیاز به تریدر دوم امکان پذیر می کند و به جای ساز و کار P2P  از P2C که در بالا اشاره شد استفاده می کند.

این نقدینگی درAMMها  به کمک تامین کنندگان نقدینگی فراهم می شود و کاربرانی که در این کار شرکت می کنند در ازای این فعالیت و ترغیب سایر سرمایه گذاران به این کار، کارمزد دریافت می کنند. با افزایش دارایی در استخرهای نقدینگی سفارشات بازار ساز خودکار در قیمت کمتری انجام شده و روند فرمول گذاری نیز متفاوت خواهد بود.

ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) 

توضیح این مفهوم به زبان ساده یعنی زمانی که نسبت قیمت توکن‌های سپرده‌گذاری‌شده در استخر، با گذشت زمان تغییر کند. تغییرات بزرگتر منجر به ضرر ناپایدار بیشتر خواهد شد. به همین علت بازار سازهای خودکار با جفت‌ توکن هایی که ارزش مشابه دارند، بهتر عمل خواهند کرد، مانند استیبل کوین‌ ها یا توکن‌های مبتنی بر شبکه اتریوم. در صورت کم بودن نسبت قیمت توکن‌ها، ضرر ناپایدار نیز جزئی خواهد بود.

در مقابل اگر نسبت تغییرات قیمت توکن‌های سپرده شده زیاد باشد، تامین‌کنندگان نقدینگی ترجیح می دهند به جای اضافه کردن دارایی به استخر، آنها را برای خود نگهدارند. استخرهای یونی سواپ مانند جفت ارز اتر/دای که کاملا در معرض ضرر ناپایدار هستند، به خاطر وجود کارمزدهای خرید و فروشی که به تامین‌کنندگان نقدینگی داده می شود، بازدهی خوبی دارند.

باید گفت نامگذاری این مقوله به عنوان ضرر ناپایدار زیاد مناسب نیست. ناپایداری فرض را بر این قرار می دهد که اگر دارایی‌ها به قیمت‌های زمان واریزشان برگردند، ضررها پایین می آید. با وجود اینکه اگر دارایی خود را در قیمتی متفاوت از زمان سپرده‌گذاری برداشت کنید، ضررها همیشگی  خواهد بود. گاهی کارمزدهای معاملاتی می توانند باعث کاهش ضررها شوند، اما هنوز هم در نظر گرفتن ریسک حائز اهمیت است. هنگام واریز وجه در AMMها، فرض بر این است که شما خطرات ناشی از ضررهای ناپایدار را پذیرفته اید. 

قابلیت ها و معایب AMM ها

مهم ترین مزایای این پروتکل های عبارتند از:

مبادلات غیرمتمرکز: در بازارساز خودکار نیازی به ثبت نام، احراز هویت و… نیست. هر کاربری با داشتن یک کیف پول ارز دیجیتال و دسترسی به اینترنت، قادر است ۲۴ ساعت شبانه روز در ۷ روز هفته اقدام به خرید و فروش رمز ارزها کند. 

تامین گسترده نقدینگی: صرافی‌های متمرکز برای تامین نقدینگی خود به بازارسازان بزرگ نیاز دارند. اما در صرافی‌های AMM نقدینگی توسط هر فردی که قادر به سپرده‌گذاری ارزهای خود و دریافت کارمزد باشد، تامین می شود. استفاده از این روش در صرافی‌ها یک موفقیت بزرگ است.

بازدهی بازار: این پروتکل‌ها هر روز آپدیت شده و ورژن های جدیدترشان به بازار ارائه می شود و در این مدل ها که از استخرهای نقدینگی دارای وزن پویا، به جهت بالا بردن بازده سرمایه استفاده می‌کنند، اسلیپپیج (Slippage) کاهش یافته و قیمت‌های بهتر در طول معاملات بزرگ ایجاد می‌شوند.

در ادامه به برخی از مهم ترین معایب بازار ساز های خودکار اشاره شده است.

اسلیپپیج زیاد: اصولا هر چه سفارش بزرگتر، قیمت پیشنهادی برای دارایی سفارش داده‌ شده نیز بالاتر خواهد بود. همین امر در تراکنش‌های با حجم بالا نیز مورد تایید است. در AMMها از جفت رمز ارزها استفاده می‌شود و آنها طبق یک الگوریتم قیمت‌گذاری می‌شوند و اختلاف قیمت زیاد بین دارایی‌ها می‌تواند خطر اسلیپپیج را بالا ببرد.

ضرر ناپایدار: سرمایه ارائه‌دهندگان نقدینگی که جفت رمز ارزهای خود را در یک استخر نقدینگی قرار می‌دهند، در معرض ضرر ناپایدار است. در صورتی که دو رمزارز مختلف را  سپرده‌گذاری کرده و قیمت یک یا هر دو آنها تغییر کند، احتمال اینکه ارزهای شان را در قیمتی کمتر از زمان سپرده‌گذاری برداشت کنند زیاد است. اگر سپرده‌گذاری را با جفت استیبل کوین ها در پروتکل‌های بازارسازی مثل کرو و سوشی‌سواپ انجام دهند، ریسک ضرر ناپایدار کاهش خواهد یافت.

خطر قرارداد هوشمند: در صورتی که شما یک تامین کننده نقدینگی در AMM  باشید، ارز دیجیتال خود را به یک قرارداد هوشمند می سپارید. قراردادهای هوشمند نیز ممکن است در معرض سوء استفاده هکرها قرار گیرند یا خود دچار نقص شوند، در این صورت سرمایه شما از دست خواهد رفت. 

جمع بندی

بازارساز های خودکار (Automated Market Maker)، از مهمترین بخش های سیستم مالی غیرمتمرکز (DeFi) محسوب می شوند. به کمک این پروتکل ها هر کاربری قادر به ایجاد بازارهای مالی است. با اینکه AMMها در قیاس با صرافی‌های مبتنی بر دفتر ثبت سفارش دارای محدودیت‌هایی هستند، اما در کل عملکرد آنها در بازار ارزهای رمزپایه در خور ستایش است.

این سازو کارها بسیار نوپا هستند و هنوز از نظر قابلیت های مختلف مانند کاربر پسند بودن نواقصی دارند و مشابه هر نوآوری دیگری در این حوزه برای ارائه موارد بهتر و کاملتر، نیاز به زمان دارند. در آینده‌ نزدیک و با رشد و توسعه تدریجی این تکنولوژی، علاوه بر ویژگی کاربرپسند بودن، کارمزد پایین و نقدینگی بیشتر را برای سرمایه گذاران حوزه  Defi ایجاد خواهند کرد.

سؤالات متداول